Benedict Cumberbatch

Met vier nieuwe films op zijn kerfstok was 2021 een goed jaar voor Benedict Cumberbatch. Hij verscheen niet alleen in de grootste film van het jaar, Spider-Man: No Way Home, maar ook in meer arthouse films zoals western The Power of the Dog en biografie The Electrical Life of Louis Wain. De film die dan nog niet genoemd is: The Mauritanian. Een misdaaddrama omtrent misstanden in Guantánamo Bay. Voor mij is Cumberbatch moeilijk te vatten als acteur. Hij heeft duidelijk veel talent en brengt een sterke achtergrond in theater en televisie mee in zijn filmrollen. Maar wordt hij getypecast? Heeft hij een specifieke eenduidige stijl? Hieronder zal ik proberen op basis van zijn films die in 2021 uitgekomen zijn de man als acteur te duiden. Hiermee hoop ik te concluderen of ik 2021 een kenmerkend jaar vind voor de acteur, of dat hij iets nieuws heeft laten zien in zijn oeuvre.

Cumberbatch: Biographical

De meest voor de hand liggende rode draad die je zou kunnen trekken door de filmcarrière van Benedict Cumberbatch is biografisch werk van excentriekelingen. Hij speelt vaak personages met een onderliggende genialiteit of intelligentie die niet door zijn contemporaine medemens wordt begrepen. Voorbeelden hiervan zijn de rol van Alan Turing in The Imitation Game en Vincent van Gogh in Van Gogh: Painted with Words, maar ook gaat hij dieper in op de eigenaardige trekjes van klokkenluider Julian Assange in The Fifh Estate. Ook in 2021 werd deze trend doorgezet, met The Electrical Life of Louis Wain. Hij is duidelijk in zijn element als hij de kans krijgt om een mentaal complex persoon uit te pluizen. Ik vermoed dat hij deze rollen aangeboden krijgt op basis van zijn tijd als Sherlock in de gelijknamige BBC serie, al was dit wel een interpretatie van een literair personage natuurlijk. Hier speelde hij een intelligent persoon die zich niet thuis voelde in de maatschappij, maar zijn intelligentie kon gebruiken om respect af te dwingen. Hiervoor had hij dan wel rollen als Stephen Hawking in een miniserie/documentaire en Van Gogh, maar dit waren toch minder besproken en minder internationale rollen. Sherlock zette volgens mij wel de toon voor een vorm van latere typecasting.

Cumberbatch lijkt vooral aangetrokken te worden door rollen en verhalen waarmee hij een alternatieve manier van de werkelijkheid ervaren kan verkennen. In 2021 doet hij dit duidelijk in de rol van Louis Wain, waarbij hij een bestaand persoon speelt met een bijzondere afwijking. Cumberbatch laat in een geweldig krachtige scène middenin die film zien hoe sterk hij is als acteur. De film zelf vond ik misschien wel de minste van de Cumberbatch-reeks in 2021, maar dat ligt niet aan zijn optreden. Hij heeft het talent om mensen realistisch over te brengen, zelfs als ze een verlammende sociale stoornis hebben. Voor mij is dit ook waarin Cumberbatch uitblinkt. Normaal zou ik zeggen dat Cumberbatch ook de essentie pakt van een karakter en hieraan vasthoudt door de film heen zodat we als kijker een duidelijk beeld hebben van de emoties die gevoeld worden. Hij kan op die manier de kijker bij elke situatie meenemen in wat dit gaat betekenen voor zijn karakter. In het geval van Louis Wain lijkt dit net niet te gelden, maar dit ligt mogelijk aan het verkende tijdsbestek. We zien Wain van zijn 20^ste tot zijn 79^ste en we zien hem zichzelf heel anders gedragen in verschillende levensfases. Hierdoor zag ik niet wat Cumberbatch normaal doet: de essentie van een complex persoon vastgrijpen. Hij was soms hyperactief, soms verlegen en mensenschuw en soms superzelfverzekerd en waanzinnig. Toch laat Cumberbatch een breed repertoire aan emoties en talenten zien, met verschillende houdingen, stemgebruik en tics.

In 2021 had Cumberbatch ook een minder opvallende rol in de vorm van Stuart Couch in in The Mauritanian. In deze misdaaddrama speelt hij een militair advocaat die de overheid vertegenwoordigd in een rechtszaak tegen een vermoed terrorist die achter 9/11 zou zitten. De film gaat meer over de misstanden in Guantánamo Bay en Cumberbatch had minder te doen dan in andere biografische werken. Hij bracht wel wat emotie naar de rol en bracht een realisme naar de kolonel met een geweten die niet langer de overheid kon vertegenwoordigen nadat hij de heftige martelingen ontdekte die plaatsvonden in Guantánomo.

In The Mauritanian kwam wel een persoonlijk probleem naar boven voor mij en dat is het Amerikaanse accent van Cumberbatch. Het duurt elke film waarin hij een accent opzet even voordat ik kan vergeten dat ik naar een accent kijk. In Doctor Strange vind ik dit een storend element omdat het een supergeneriek stemgeluid zonder duidelijke oorsprong. In Black Mass vond ik het Boston accent bijna onverklaarbaar en in ieder geval storend. In The Mauritanian was Cumberbatch ondanks zijn zuidelijke accent direct te herkennen en ik voelde hem het opzetten en acteren. Ik weet dat veel mensen zijn diepe en licht krakende stem erg mooi vinden, maar van mij mag het wel wat minder.

Cumberbatch: Blockbuster

Arthouse achtige films is niet het enige waar Benedict zijn talenten laat zien. Hij geeft ook stevige rollen in hele grote blockbusters. De grootste film van 2021 wat omzet betreft was Spider-Man: No Way Home, waar hij zijn rol als Doctor Strange opnieuw speelde. Alhoewel zijn naam niet in de titel van de film stond was zijn rol hierin aanzienlijk en ik weet dat veel mensen hem als de voormalige Sorcerer Supreme hoog hebben zitten. Ook heeft hij in andere grotere franchise films gespeeld zoals The Hobbit trilogie, waar hij de stemmen deed van de Necromancer en Smaug de draak. Fysiek is hij dan weer te zien in Star Trek: Into Darkness, waar hij de rol van slechterik Khan vertolkte.

In de blockbusters weet Cumberbatch zichzelf redelijk weg te cijferen en een bepaalde mate van klasse te brengen. In 1917 laat hij bijvoorbeeld een indruk achter, zelfs al is hij niet lang op het scherm. Toch kan hij ook een film goed leiden, zoals te zien is in Doctor Strange, en hij speelt op een niveau waarmee hij Roberty Downey Jr.’s Tony Stark kan evenaren. Toch denk ik dat we hem niet vaak genoeg gezien hebben in de hoofdrol in zo’n kaskraker en ik ben zeer benieuwd naar zijn volgende Marvel project in 2022.

Wat blockbusters wel goed naar voren brengen is het stemacteertalent van Cumberbatch. Zijn stemmen in fysieke rollen vind ik vaak storend, maar zijn interpretatie van Smaug met een bijna metal-grunt techniek en hoe hij de donkerdere kant van Dr. Strange speelt in What If? maken dat ik zijn stem meer kan waarderen. Als zijn eigen tegenstander in Doctor Strange, wanneer hij Dormamu speelt in het eindgevecht, is hij bijna onherkenbaar waardoor het niet gek is om iemand tegen zichzelf te horen praten in de climax van een film. Ik denk ook de stem in animatievorm beter uitkomt dan in real-life situaties.

Iets anders wat opvalt is zijn toewijding in de rollen. Om hem als Smaug over de grond te zien kruipen in een pyjama-achtige motion-capture suit is erg grappig, maar ook hoe hij zicht fysiek inzet voor relatief kleine rollen is indrukwekkend. Als Doctor Strange speelt hij iemand met zenuwschade in zijn handen niet alleen serieus maar ook subtiel. Het zou zo makkelijk kunnen zijn om hem zwaar te laten trillen, maar als je ziet dat zijn handen constant een heel klein beetje oncontroleerbaar vibreren als ze in beeld zijn dan brengt dat gewoon meer gelaagdheid in een anderzijds redelijk korte rol in Avengers: Infinity War. Opvallend is dat zijn blockbuster rollen allemaal meer focussen op antagonisten voor de helden van de film. Zelfs als Stephen Strange heeft hij een rauwer randje en speelt hij niet de ultieme held. Ik denk dat dit een symptoom is van zijn klassieke training, waarin hij een volledig afgerond personage heeft leren neer te zetten. In een interview met de BBC legt Cumberbatch uit hoe hij de Marvel-films van nu ziet als de Shakespeare toneelstukken van de moderne tijd. Ze zijn populair, cultureel relevant en raken ondertussen diepere thema's aan. Hiermee bereik je een groter publiek terwijl je ook nog steeds iets persoonlijks en kunstzinnigs kan laten zien.

Al met al heeft Benedict dus wel bewezen dat hij breder kan acteren dan de sociaal ongemakkelijke genieën waar hij bekend mee is geworden. Toch zie ik Cumberbatch nog niet echt als een trekpleister in blockbusters en spreekt hij meer tot de verbeelding als een kleinkunst acteur die zich toelegt op meer arthouse projecten.

Cumberbatch: Clasically trained

Waar Cumberbatch dus echt in uitstraalt is in de rollen waar hij zich in vast moet bijten om tot een dieper begrip van het karakter te komen. Ik denk dat Cumberbatch met zijn theaterachtergrond en opleiding in de London Academy of Music and Dramatic Arts een speciale soort energie brengt in zijn filmrollen. Shakespeare is hem niet vreemd, door zijn interpretatie van Hamlet en Richard III, maar ook leuk om op te zoeken is zijn optreden in de live-productie van Frankenstein, die tijdens de pandemie te streamen was waarin hij met Jonny Lee Miller afwisselend de rol van (het monster van) Frankenstein speelde.

Ik geloof daarom dat de meest typerende en beste rol voor Cumberbatch in 2021 The Power of the Dog was. Hier kreeg hij de kans om heel veel lagen toe te passen in een complex karakter en het gevoel van een live-voorstelling aan zijn publiek te geven. Het meest interessante aan deze rol is manier waarop Cumberbatch een zeer gemaakte en geacteerde houding aanneemt. Normaal is het niet fijn als je iemand ziet acteren, maar dit past dit keer goed bij het karakter van Phil. Hij speelt dus een karakter dat een gemaakte houding aanneemt in zijn dagelijks leven. Toen ik dat doorhad was de film de tweede keer nog beter dan de eerste. Die subtiele manieren van het weergeven van overcompensatie en machismo maakt de film helemaal af. Cumberbatch luistert en ziet wat de film nodig heeft. Dat schenkt hij aan de regisseur in deze film en ik was onder de indruk.

Conclusie:

Benedict Cumberbatch is een toegewijde, klassiek getrainde acteur die zich verliest in zijn rol en in staat is om subtiel een complex karakter weer te geven. Hij kan dit doen met alleen zijn stem of fysiek. Hij leeft en leest zich in, leert nieuwe vaardigheden en probeert meer lagen in zijn spel aan te brengen en presenteert driedimensionale personen. Hij straalt uit in kleinere films maar is ook niet bang voor een grotere productie. Elke film waar hij in verschijnt wordt beter als hij erin zit en als hij in een mindere film zit is hij vaak niet het probleem. 2021 was voor hem dus duidelijk een voorbeeldig jaar waar hij zijn volledige bereik naar voren kan brengen. Als je de tijd hebt zou ik al deze films opzetten, maar maak speciaal tijd voor The Power of the Dog waar al zijn losse sterke elementen samenkomen.